4 đời Viện trưởng Viện lúa ĐBSCL
Lê Văn Bảnh – Bùi Bá Bổng – Nguyễn Văn Luật – Bùi chí Bửu
1.
Mở đầu hội nghị giao ban về sản xuất lúa năm 2011 tại Viện Lúa ĐBSCL mới đây, trên ghế chủ tọa, PGS.TS Bùi Bá Bổng – Thứ trưởng Bộ NN & PTNN, nói vui: “Đây là lần đầu tiên Viện Lúa họp mặt đủ bốn đời viện trưởng. Đầu năm mới như vậy chắc là Viện Lúa phát tài rồi”. Cả hội trường hơn hai trăm người, hầu hết là những nhà khoa học và cán bộ quản lý nông nghiệp khắp ĐBSCL và từ nhiều viện, trường từ TP.HCM về, vỗ tay ầm ầm. Lúc đó mọi người mới nhìn quanh hội trường và thấy bốn ông viện trưởng mỗi ông ngồi mỗi nơi. GS.TS Nguyễn Văn Luật - Viện trưởng đầu tiên giờ đã nghỉ hưu, GS.TS Bùi Chí Bửu - Viện trưởng đời thứ ba sau anh Bổng, hiện là Viện trưởng Viện Khoa học Kỹ thuật nông nghiệp miền Nam và TS Lê Văn Bảnh - đương kim Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL.
Trước khi vào hội trường, mọi người đã kéo nhau đi tham quan một vòng Viện Lúa và xem xét những trà lúa đông xuân đang chín rộ. Dường như ai cũng hi vọng về cây lúa năm nay. Không thấy ai nói ra, nhưng đi ngang các phòng thí nghiệm trong Viện Lúa, có người tự dưng nghe xúc động trong lòng, hiểu rằng để có được 200 ha lúa giống nguyên chủng tốt tươi ngoài kia, phải chắt chiu từ bao nhiêu mồ hôi và trí tuệ từ nơi này.
Anh Bùi Bá Bổng chủ trì buổi giao ban hết sức nhẹ nhàng. Sau các báo cáo chính của Cục Trồng Trọt và Cục Bảo Vệ Thực Vật thuộc Bộ NN & PTNN, anh nhỏ nhẹ “kính mời thầy Luật”, “thầy Huỳnh” (PGS.TS Nguyễn Văn Huỳnh ở Đại học Cần Thơ), “anh Bửu”, “anh Phụng” (PGS.TS Mai Thành Phụng ở Trung tâm Khuyến nông Quốc gia), “anh Bảnh”… phát biểu. Giữa các phát biểu ấy, anh Bổng thường gợi ý vui mà nghiêm túc. Tỉ như: “Tham quan ruộng lúa, tôi thấy anh Bảnh làm tốt hơn thời tôi làm viện trưởng rồi, cho nên tôi tin là cây lúa của mình tới đây sẽ càng tốt hơn”. Hay là: “Anh Phụng là người lăn lộn với bà con nông dân nhiều, chắc là anh sẽ phản ánh được đúng nỗi lòng nông dân”. Hoặc: “Thủ tướng vừa yêu cầu Bộ NN & PTNT xem xét đầu tư cơ sở hạ tầng mở thêm vụ lúa thu đông như Kiên Giang đang làm để tăng lượng gạo xuất khẩu, xin các anh có ý kiến về chuyện này”… Tới gần trưa đứng bóng, sau khi kết luận giao ban, anh Bổng lại nói vui: “Trưa nay Viện Lúa mời cơm, chắc là mình sẽ được ăn gạo ngon rồi”.
2.
Xin ghi lại một số ý kiến đáng nhớ về cây lúa năm nay trong thảo luận của các nhà khoa học nông nghiệp tại giao ban này.
GS.TS Nguyễn Văn Luật: “Không thể chỉ đạo gieo sạ đồng loạt cho cả vùng mà nên linh hoạt theo điều kiện từng nơi, có nơi nước đã rút, có nơi chưa. Cũng không có vụ nào là chính cho mọi nơi mà phải theo điều kiện cụ thể từng nơi; nơi làm xuân hè tốt thì giúp nông dân làm, thu đông cũng vậy. Tóm lại là ta phải tổng kết từ kinh nghiệm thực tế để áp dụng khoa học kỹ thuật và có chủ trương cho đúng”.
PGS.TS Nguyễn Văn Huỳnh: “Ngân hàng HSBC vừa làm điều tra cho thấy, tư thương Việt Nam rất cần vốn làm ăn. Trong nông nghiệp, tư thương có nhiều và nông dân mình giờ đã biết cách làm ăn tập thể rồi. Cần có chính sách vốn cho họ làm ăn”.
GS.TS Bùi Chí Bửu: “Rủi ro về sản xuất nông nghiệp ở ĐBSCL chỉ vài phần trăm trong khi ở đồng bằng sông Hồng là 30%, miền Trung khoảng 50%. Năm 2010 Việt Nam thắng lớn về lúa gạo, đã tăng 1 triệu tấn, chủ yếu cũng tại ĐBSCL. Tuy nhiên dân số cũng tăng mạnh, như vậy là năng suất lúa đứng yên. Trong khi Việt Nam nhắm tới mục tiêu là nước công nghiệp hóa năm 2020, diện tích lúa sẽ giảm. Như vậy phải tổ chức lại cho nông dân sản xuất theo hướng công nghiệp hóa. Và phải làm ưu tiên cho ĐBSCL vì đồng bằng này là vùng có tính sản xuất vô cùng ổn định”.
TS Mai Thành Phụng: “Tôi chưa thấy có báo cáo nào phân tích lời lỗ để giúp nông dân bình ổn giá và kiết kiệm trong sản xuất. Trong báo cáo của Cục Bảo vệ thực vật, cần thêm đánh giá tình hình sử dụng thuốc như thế nào vì ta đang hướng tới sản xuất nông nghiệp bền vững. Tôi dám bảo đảm rằng thực tế đang có tới 90% nông dân không phun thuốc theo tiêu chuẩn “4 đúng”. Theo tôi, cần sớm ban hành pháp lịnh về thuốc bảo vệ thực vật như đã có pháp lịnh về quảng cáo vậy. Một vấn đề khác, ta không thể cấm nông dân sản xuất giống lúa IR-50404 (giống lúa cho năng suất cao nhưng dễ nhiễm rầy nâu) trong khi thương lái vẫn mua gạo IR-50404 bằng với giá gạo xuất khẩu. Vì ta khuyến cáo mà không có giải thích và giúp nông dân làm; ở những tỉnh làm khuyến nông giỏi như An Giang, Đồng Tháp thì nông dân đang làm lúa 50404 nhiều nhứt đồng bằng”.
TS Lê Văn Bảnh: “Để thích nghi với biến đổi khí hậu, Viện Lúa ĐBSCL đã chọn tạo được 30 giống chịu mặn. Chúng tôi sẽ tiếp tục cung cấp giống cho các công ty nhưng cần nhắc lại chuyện sở hữu trí tuệ. Viện Lúa đã bán cho cho các công ty bảy loại giống mới trị giá hơn ba tỉ đồng nhưng chưa có ai trả tiền cả (hội trường cười ầm)… Tôi cũng đề nghị, phải giải quyết phù hợp việc xuất khẩu gạo và tiêu thụ nội địa trong năm nay vì thế giới đang có nguy cơ khủng hoảng lương thực như năm 2008, giá lương thực đang tăng mạnh”.
3.
Chốt lại buổi giao ban, Thứ trưởng Bùi Bá Bổng nhấn mạnh: “Trong quí 1 này, Thủ tướng sẽ ban hành qui hoạch đất lúa và nghị định về quản lý đất lúa trong cả nước”. Ông nói, mục đích chính của chủ trương này nhằm bảo đảm an ninh lương thực và gia tăng năng suất, chất lượng lúa gạo xuất khẩu đồng thời tăng được thu nhập cho nông dân.
Thứ trưởng Bùi Bá Bổng cũng cho hay, từ vụ hè thu năm nay, các tỉnh làm lúa ở ĐBSCL sẽ đầu tư làm các "cánh đồng lúa mẫu" để tiến tới việc sản xuất lúa gạo hiện đại trong vùng. Theo đó, mỗi cánh đồng rộng ít nhất 300 ha, sử dụng giống xác nhận và áp dụng phương pháp cánh tác và thu hoạch theo tiêu chuẩn VietGAP.
Riêng với Viện Lúa ĐBSCL, ông Bổng cho biết Chính phủ đã đồng ý sẽ đầu tư khoảng 200 tỉ đồng để viện này làm quy hoạch hiện đại hóa hoạt động nghiên cứu và ứng dụng khoa học kỹ thuật nông nghiệp hiệu quả hơn.
Năm nay, Bộ NN & PTNT chủ trương cho ĐBSCL và miền Đông Nam bộ, tùy điều kiện từng nơi, sẽ làm 4 vụ lúa (đông xuân, hè thu, thu đông và vụ mùa) với tổng diện tích cả năm trên 4,4 triệu ha, năng suất bình quân trên 5,4 tấn/ha, sản lượng dự kiến hơn 23,9 triệu tấn lúa. Còn với cả nước thì dự kiến năm nay có thể làm được 39 -39,5 triệu tấn lúa nếu như không bị thiên tai dịch bệnh tàn phá nặng.
Riêng vụ đông xuân (vụ lúa chính cho năng suất và chất lượng gạo tốt nhất) ở ĐBSCL, nông dân đang làm hơn 1,5 triệu héc ta; một số nơi bắt đầu thu hoạch và bán cho thương lái với giá hơn 5.000 đồng/kg.
Dự kiện năm nay, cả nước sẽ xuất khẩu khoảng 6-6,5 triệu tấn gạo (hai tháng đầu năm, đã xuất 1,2 triệu tấn). Hiện VFA đang có kế hoạch mua tạm trữ 1 triệu tấn gạo đông xuân để chờ giá xuất khẩu tốt hơn.
***
… Sau buổi giao ban trở về, tôi vẫn băn khoăn chuyện thời sự về nguy cơ khủng hoảng giá lương thực mà gần đây báo chí khắp thế giới đề cập, sao chỉ có TS Lê Văn Bảnh nói rất ngắn tại hội nghị. Tôi gởi e-mail hỏi Thứ trưởng Bùi Bá Bổng, ông mail trả lời như vầy: “Giá lương thực trên thế giới tăng cao, ít có khả năng ảnh hưởng lớn đến tăng giá gạo tại Việt Nam, đặc biệt không tạo ra những cơn sốt giá, vì nguồn cung gạo nước ta cho thị trường nội địa rất dồi dào và rải đều cho cả năm. Hơn nữa, khủng hoảng lương thực thế giới trong năm 2011 dù được nhận định là một nguy cơ nhưng nhiều đánh giá cho rằng sẽ không xảy ra như năm 2008 vì chính phủ của nhiều nước có chuẩn bị tốt hơn, nhất là biện pháp chống đầu cơ lương thực”.
