“Báo chí và truyền
thông về xây dựng gia đình văn hóa” là đề tài rất cơ bản, quan trọng, đã được nhiều nhà
chuyên môn đào xới. Trong phạm vi Tọa đàm hôm nay, 15-10-2019 tại Sở VH-TT-DL Cần
Thơ, chúng tôi xin đề cập tới “cái Tôi đáng ghét” - một trong những nguyên nhân
gây ra sự rạn vỡ của gia đình; đồng thời “cái Tôi đáng ghét” có thể cản trở
hiệu quả báo chí, truyền thông về đề tài xây dựng gia đình văn hóa...
Huỳnh Kim
Mở đầu, mời quí vị đại biểu dự tọa đàm nghe
ý kiến trên Facebook của một bạn nữ trẻ về quan niệm ứng xử của mình liên quan
tới tình yêu :
Bạn ấy khẳng
định, đa phần người nữ thời nay chẳng thể nào yêu thương được một bạn nam nghèo
khó, thiếu tiền! Clip này do một đồng nghiệp trẻ vừa chia sẻ với tôi.
***
“Cái Tôi là cái đáng
ghét”
Quí vị thấy
ý kiến của bạn trẻ này như thế nào? Khi tôi chia sẻ tiếp ý kiến này cho một số
bạn, thì có khoảng 90% bạn trẻ đồng tình, còn khoảng 90% bạn trung niên và già
thì nói, “không phải ai cũng thực dụng và chủ quan như vậy, vì còn có tình
thương và đạo lí”.
Như vậy thì
vì sao trong cuộc sống ngày nay, chuyện li thân, li dị, chuyện người thân trong
gia đình, bạn bè chia rẽ nhau… lại xảy ra nhiều hơn so với xã hội ngày xưa?
Câu hỏi này
được nhiều chuyên gia trả lời dễ hiểu: “Cuộc
sống càng phát triển thì cái Tôi của
mỗi người càng lớn ra. Mà cái Tôi là cái
đáng ghét”.
Cụ thể là ở
ngay trong phạm vi gia đình, cũng như trong các ứng xử ngoài xã hội, cái Tôi ấy thường phình to ra theo đà
phát triển của xã hội thị trường. Cái Tôi
ấy càng đáng ghét hơn khi nó được
tung hoành trong môi trường mạng xã hội
ngày càng phát triển.
Mạng xã hội đang giúp cho mọi người trên thế giới
có thể kết nối với nhau dễ dàng để chia sẻ bao điều trong cuộc sống và nâng cao
hiểu biết từng giờ, từng ngày. Và đây cũng là mảnh đất mà Cái Tôi Đáng Ghét trong con người tha hồ nẩy nở, nếu không biết làm
chủ mình. Trên Facebook chẳng hạn, trước bất kì thông tin gì, ta thường thấy xuất
hiện ngay nhiều lời nhận xét, bình luận… chủ quan, suy diễn. Cốt để cho thiên hạ
biết mình đang tồn tại. Cốt để thỏa mãn cái
Tôi của mình.
Khi đó, dường
như không ai còn nhớ Cái Tôi Là Cái Đáng
Ghét cả.
Trong bữa
cơm gia đình bây giờ, nhất là ở thành thị, nhiều nơi không còn là bữa cơm có đủ
thành viên trong nhà, vì công việc hoặc vì nhiều lí do khác của từng người, chi
phối.
Cơm nước
xong, lại dễ thấy cảnh, mạnh ai nấy sống, nhất là những người trẻ, thu mình
trong phòng riêng với cái điện thoại thông minh, để “chơi với cả thế giới”.
Hiếm khi thấy
cả nhà quây quần bên nhau, ông bà cha mẹ con cái cháu chắt nói chuyện với nhau,
chơi đùa với nhau, chia sẻ với nhau những chuyện riêng tư, đạo lí… như ngày
xưa.
Ngay trong
quận Ninh Kiều, TP Cần Thơ, tôi thấy có gia đình, mà những dịp lễ tết con cháu lại
không chịu về quê thăm ông bà cha mẹ của mình, chỉ vì… công việc riêng! Có nhà,
tới bữa, phải gọi điện thoại cho con cháu ở trên lầu xuống nhà dưới ăn cơm!
Tôi vẫn tự hỏi,
có phải sự cô lập của mỗi cá nhân trong
gia đình - sự tự ngăn cách yêu thương và chia sẻ - là cội nguồn của cái ác,
sự dã man, vô nhân tính, thờ ơ, ích kỷ của con người mà chúng ta thường chứng
kiến trên mặt báo, trong cuộc sống hôm nay?
Trong cuộc sống
bây giờ, đôi khi, chỉ vì tranh chấp một thước đất, một cái chái nhà… mà bà con
ruột thịt trong gia đình ngày nào còn thương yêu gắn bó với nhau, giờ thành
chia rẽ, không nhìn mặt nhau! Câu chuyện người anh chém chết 4 người trong gia
đình người em ở Đan Phượng, Hà Nội hồi tháng trước, là một thí dụ.
Hậu quả của
việc phô diễn cái Tôi, nhiều khi dẫn
đến những rạn nứt trong gia đình, xã hội, thậm chí gây tội ác. Chẳng hạn, xuất
phát từ sự công kích lẫn nhau trên thế giới ảo, hay nói cách khác, thể hiện cái Tôi trong thế giới ảo, có khi lại dẫn
đến những cuộc hẹn gặp nhau để giải quyết ở… ngoài đời thực và dẫn đến những cuộc
đâm chém nhau!
Ở Cần Thơ,
tôi cũng từng chứng kiến lí do li dị của một cặp vợ chồng trẻ sống chung nhà,
chung phòng. Vì nhiều lẽ, trong đó có chuyện anh chồng “không quan tâm chăm sóc
vợ”; tới ngày sinh nhựt của vợ anh không thích nhắn tin chúc mừng, trong khi cô
vợ thì rất thích chăm chút việc này!
Trong những
trường hợp đó, cái Tôi đáng ghét lớn
tới nỗi, đã dẫn đến đổ vỡ tất cả.
Đây rốt cuộc
là ranh giới của ích kỉ và vị tha trong thái độ ứng xử trong cuộc sống.
Mặc dù, bình tâm nghĩ lại, ta sẽ thấy, mỗi người có một cái “đồng hồ sinh học”
khác nhau. Tôi thích mặc áo màu xanh còn bạn thích mặc áo đỏ; tôi không thích
nhậu hoặc không nhậu được như bạn... Vậy thì, nếu hiểu đúng về cái “đồng hồ
sinh học” khác nhau này thì xin bạn đừng có chê tôi, ép tôi phải ăn mặc hoặc nhậu
nhẹt theo ý bạn. Trong ứng xử gia đình, nhứt là giữa vợ chồng với nhau, đây là
những chuyện ta thường dễ bỏ qua, nhưng nó lại hết sức cần được quan tâm để ý để
chăm sóc cho nhau. Để gia đình không bị đổ vỡ chỉ vì cái Tôi đã phình to đáng ghét!
Mà với văn
hóa Á Đông và văn hóa Việt Nam
Cái Tôi đáng ghét ấy không đem lại bình an cho chính mình và cũng không tạo ra tình thương cho nhau.
Vậy thì vì
sao cái Tôi lại có thể là cái đáng ghét?
Trong một
bài đăng báo Người Lao Động năm 2017,
PGS.TS Nguyễn Hữu Đức ở ĐH Quốc gia Hà Nội,cho biết trong ca khúc xuân nổi tiếng
Happy New Year của nhóm nhạc Thụy Điển
ABBA sáng tác năm 1980, thứ tự của 2 đại từ You
và I làm cho ông thắc mắc: Sao không
viết "I and You" (Tôi và Anh)
mà lại là "You and I" (Anh và
Tôi)?
Rồi ông tự hỏi:
Vì sao ở hai nước Anh và Pháp, với nền giáo dục tôn trọng và phát huy năng lực cá nhân, nhưng khi nói và viết
họ luôn đặt đại từ "tôi" đứng sau người khác, trong khi giáo dục nước
ta hướng đến việc tôn trọng tập thể,
nhưng ta thường diễn đạt "tôi" đứng trước?
Theo TS Đức,
con người từ khi ra đời, đã tồn tại cái
tôi. Sống trên đời, thế nào cũng có lúc ta đặt ra câu hỏi: "Cái tôi là gì?". Cái tôi còn
được gọi bằng nhiều tên khác: cái ta,
ngã, tự ngã, bản ngã… Cái tôi được hình thành ngay từ khi con người sinh ra
và qua tiếp xúc với thế giới bên ngoài, cái tôi dần học cách cư xử sao cho kiểm
soát được những ham muốn vô thức không được
xã hội chấp nhận. Cái tôi là sự tin tưởng mạnh mẽ rằng bạn là một cá nhân
riêng lẻ.
Cái tôi có
vai trò trung gian hòa giải giữa những ham muốn vô thức và những tiêu chuẩn
nhân cách và xã hội. Nhưng vì sao cái tôi lại có thể là cái đáng ghét? Bởi vì
cái tôi dễ theo khuynh hướng tự do của bản năng, thích nổi loạn, bất tuân quy
luật trật tự. Vì vậy con người luôn phải
canh chừng cái tôi, để uốn nắn, điều chỉnh, hướng dẫn nó khỏi đi chệch đường,
xây dựng và phát triển một nhân cách trưởng thành.
Ông Thalès
de Milet (624 – 545 TCN), triết gia Hy Lạp cổ, cho rằng: "Công
việc khó khăn nhất là nhận biết chính mình". Bởi vì chính những cái gần
ta nhất lại là cái khó thấy nhất, như lông mày, lông mi ở trước mắt ta… Cũng vậy,
khó nhận biết vì cái tôi có quá nhiều lớp vỏ bao bọc: nghề nghiệp, chức quyền,
tiền tài, của cải, nhất là ảo tưởng về chính mình… và nó còn được nuôi dưỡng bằng
tự ái, tự mãn, mặc cảm…
Còn triết gia người Pháp Blaise Pascal (1623 –
1662), thì nói thẳng: "Cái tôi là cái đáng ghét".
Bởi vì, do tự ái và tưởng tượng, người ta thường cho mình là "cái rốn của vũ trụ". Vì vậy, cuộc đời của nhiều người chỉ
là một ảo tưởng liên tục; vì ảo tưởng, người ta lừa dối nhau và tâng bốc nhau.
Cũng vì cái tôi, người ta ích kỷ, chỉ nghĩ đến quyền lợi của mình và muốn người
khác làm nô lệ cho mình. Mỗi người, vì thế, là kẻ thù và là bạo chúa của những
người khác.
Từ những dẫn
chứng trên, TS Nguyễn Hữu Đức khẳng định: “Sai lầm nếu cho rằng cái tôi là cái
gì trường tồn, bất biến, cốt tủy, vững chắc, tồn tại trong sự vật mà không phụ
thuộc vào cái khác. Trong quá trình tồn tại và phát triển, con người gây ra biết
bao đau khổ bởi vì cái tôi phóng đại quá lớn của mình. Trong cuộc sống của mỗi
con người, hắn ta có thể làm hại người và cả hại mình chỉ vì cái tôi không có
thật do hắn dựng nên”.
Quả thật, "Cái Tôi là cái đáng ghét"! Với
ý kiến của bạn trẻ mà chúng ta nghe khi mở đầu câu chuyện này, tôi cầu chúc cho
bạn ấy lấy được một anh chồng giàu có và hạnh phúc. Nhưng tôi cũng băn khoăn,
liệu bạn ấy có giữ được hạnh phúc bền vững hay không, nếu suốt đời bạn ấy vẫn
cho là tình bạn, tình yêu dứt khoát phải luôn đồng hành cùng tiền bạc?
Vậy thì báo chí giúp được
gì trong truyền thông về xây dựng gia đình văn hóa?
Theo chúng
tôi, trước hết, người làm báo phải luôn tự nhắc mình Cái Tôi là cái đáng ghét. Để khi thông tin, tuyên truyền, nhất là
trong đề tài mà hội thảo hôm nay bàn đến, anh không phạm sai lầm khi áp đặt những
thông tin chủ quan do mình nghĩ ra. Nghĩa là, trước hết, nhà báo phải thực sự
khách quan, làm gương và có tấm lòng khi thông tin về việc xây dựng văn hóa gia đình.
Muốn vậy,
nhà báo phải hiểu biết căn bản về lãnh vực này.
Trước hết, cần
khẳng định: gia đình là tế bào của xã hội.
Do vậy, xây dựng văn hóa gia đình phải được coi là cái gốc của việc xây dựng
con người và xã hội.
Nếu mọi người
cảm nhận được tình cảm thiêng liêng trong gia đình; tin nhau, cùng nhau chia sẻ
niềm vui, nỗi buồn thì sẽ hiểu nhau; sẽ giảm bớt cảnh chia tay mà không chỉ những
người trong cuộc chịu đau mà cả những người thân cũng đau không kém.
(Quí vị còn
nhớ, trong ca khúc Ba Ngọn Nến Lung Linh
của nhạc sĩ Ngọc Lễ, có một điệp khúc tha thiết về tình cảm thiêng liêng này: “Lung linh lung linh cùng một mái nhà. Lung
linh lung linh cùng buồn cùng vui. Lung linh lung linh hai tiếng gia đình”).
Riêng lãnh vực hôn
nhân thì càng là vấn đề hết sức quan trọng đối với từng cá nhân, từng gia đình
và cả xã hội. Nhưng trong thực tế, khi lập gia đình, có nhiều bạn trẻ, do chủ
quan và chưa được trang bị những kiến thức nền tảng từ giáo dục phổ thông, nên
đã phạm nhiều sai lầm: ham vui, ham chơi, không dành thời gian nhiều cho gia
đình; không có nhận thức xây dựng sự nghiệp bản thân để ổn định tài chính lo
cho gia đình đầy đủ và do vậy, cũng không tạo được cho con cái của mình những
ký ức thật sự tươi đẹp về cuôc sống gia đình.
Ở Cần Thơ
cũng như ở bất kì nơi nào trong nước ta, không ai khác mà chính những thành
viên trong gia đình (trong đó có ông bà, cha mẹ đóng vai trò quan trọng) là chủ
thể trong việc hình thành văn hóa gia đình. Ở đó, dù xã hội có phát triển tới
đâu đi nữa thì tình thương yêu vẫn
luôn là cái gốc trên nền tảng ứng xử nhân,
lễ, nghĩa, trí, tín của việc xây dựng văn hóa gia đình.
Trong việc ứng
xử này, mỗi thành viên trong gia đình phải luôn cố gắng nhớ rằng, cái Tôi là cái đáng ghét!
Giữ gìn, vun
đắp cái gốc này song hành với việc chăm lo cho kinh tế - giáo dục… phát triển mỗi
ngày thì khó có gia đình nào có thể bị đổ bể hạnh phúc giữa đường.
Gia đình tốt
thì cộng đồng tốt, xã hội tốt. Đồng thời, cộng đồng tốt, chính quyền tốt, xã hội
tốt thì gia đình càng hạnh phúc, văn minh.
Ngoài ra,
văn hóa gia đình còn phụ thuộc vào hàng loạt vấn đề khác về thiết chế xã hội,
luật pháp, lịch sử, truyền thống, giáo dục, cơ sở vật chất… liên quan tới đời sống
hằng ngày của mỗi người.
Những điều
căn bản này là hành trang giúp nhà báo tác nghiệp hiệu quả trong lĩnh vực truyền
thông về xây dựng gia đình văn hóa.
Từ đây, nhà
báo và các cơ quan báo chí (gồm cả báo giấy, báo điện tử, báo hình, báo nói…), tùy
theo tôn chỉ mục đích của mình, cần phối hợp thật tốt với các ngành chức năng,
nhứt là ngành văn hóa, thông tin, để có kế hoạch thông tin, truyền thông cụ thể,
bổ ích.
Theo đó, các
cơ quan báo chí cần có nhiều chuyên mục với hình thức và nội dung hấp hẫn phù hợp
với thực tiễn cuộc sống gia đình. Trong đó cần gia tăng phê phán tính tham lam, thói hư tật xấu, những điều lệch
chuẩn trong gia đình, ngoài xã hội, nhứt là khi nó đã lan tràn trên mạng xã
hội – mà phần lớn đều phát sinh từ cái tôi ích kỉ, cái tôi đáng ghét như đã nói
ở trên.
Đồng thời,
và quan trọng hơn, cần thông tin, truyền thông nhiều hơn, thường xuyên hơn về những điều tốt đẹp liên quan tới việc ứng xử
trong xây dựng văn hóa gia đình. Bởi vì, những điều tốt đẹp vẫn đang diễn
ra hàng giờ, hàng ngày trong mỗi người, mỗi gia đình và mỗi cộng đồng trong cuộc
sống của chúng ta.
Riêng với hôn nhân - gia đình, thông tin báo chí là kênh
truyền thông hữu hiệu giúp nâng cao dân trí trong lãnh vực này. Thí dụ có thể
làm diễn đàn, thảo luận về những điều kiện cần thiết, những kiến thức cần biết,
những khó khăn phải đối phó, những cạm bẫy cần tránh... (Ở Mỹ, học sinh cấp 2
đã được học kỹ về giáo dục giới tính, trong đó có việc sử dụng bao cao su để
ngừa thai). Những việc này nhằm giúp cho mọi người, nhất là các bạn trẻ, khi
bước vào hôn nhân là đã đủ trưởng thành, đủ bản lĩnh cùng nhau xây dựng một gia
đình êm ấm. Và cũng từ đây, có thể để lại cho con cái mình những kỷ niệm tươi
đẹp về những ngày sống chung dưới mái nhà với ông bà, cha mẹ, anh chị em…
Thí dụ như với
trường hợp về quan niệm sống của bạn nữ trên clip mở đầu câu chuyện hôm nay -
đó có thể là một mục diễn đàn của một cơ quan báo chí nào đó. Theo tôi, đây là
điều bổ ích về mặt truyền thông trong tình hình mạng xã hội đang phát triển
nóng.
Thông tin
như là thực phẩm hằng ngày không thể thiếu với mỗi người. Thông tin tốt tạo nên
con người tốt, gia đình tốt, cuộc sống tốt.
