Viết tiếp chuyện “Một "kho báu" bị lãng quên?”

HUỲNH KIM

Mở đầu bài  “Một "kho báu" bị lãng quên?” (báo Cần Thơ ngày 5-6-2017 -http://baocantho.com.vn/dau-xua-mo-co-can-tho-a21247.html), nhà báo Đăng Huỳnh nhấn mạnh: “Nằm sâu trong con hẻm ngoằn nghoèo của đường Trần Vĩnh Kiết, phường An Bình, quận Ninh Kiều, có một quần thể mộ cổ vừa mang giá trị lịch sử vừa mang vẻ đẹp kiến trúc lăng mộ xưa. Dù có lúc được ngành chức năng khảo sát nhưng rồi trôi theo thời gian, khu mộ ngày càng xuống cấp, có nguy cơ bị "xóa sổ" thời "tấc đất tấc vàng". Một "kho báu" dường như đang bị lãng quên?”.

Gần một năm trôi qua, “kho báu” này nay đã được ngành chức năng quan tâm…

Chuyển Sở VH-TT-DL nghiên cứu

Chiều ngày 24-5-2018, sau khi chủ trì buổi giao ban báo chí tháng 5 mà nội dung có đề cập tới câu chuyện này, ông Trần Việt Trường, Ủy viên Thường vụ Thành ủy, Trưởng ban Tuyên giáo TP Cần Thơ, cho biết ông đã chuyển thông tin này cho Sở VH-TT-DL TP Cần Thơ nghiên cứu tham mưu cho lãnh đạo TP về việc bảo tồn khu mộ cổ nói trên.

Trước đó, trả lời báo chí vì sao không bảo tồn khu này mà phải giải tỏa hết để làm khu tái định cư, ông Nguyễn Văn Hải, Phó Chủ tịch Quận Ninh Kiều, cho biết lâu nay chưa nghe nói, giờ thì thấy đây là “vấn đề rất lớn, phải rà soát lại và báo cáo sau”.

Theo nhà báo Đăng Huỳnh, tại cuộc họp ngày 30-10-2009, bà Trần Ngọc Nga, Phó Giám đốc Sở VH-TT-DL Cần Thơ lúc đó, đã kết luận rằng khu mộ này có niên đại gần 200 năm, gắn liền với sự hình thành và phát triển của vùng đất Cần Thơ, vì vậy Bảo tàng Cần Thơ đã đề xuất nên bảo tồn những ngôi mộ có giá trị lịch sử để làm cơ sở nghiên cứu. Sở cũng đã thống nhất giữ khu đất 650m2 để có điều kiện bảo tồn khu mộ. Vì trước đó, UBND TP Cần Thơ đã ban hành Công văn số 3183/UB ngày 13-8-2004 về việc "Bảo tồn khu mộ cổ của gia tộc bà Trương Huỳnh Tần". Theo đó, khu mộ được chọn bảo tồn trải dài theo hướng Đông-Bắc, có diện tích khoảng 650m2, trong đó có 7 phần mộ bằng đá xanh, cẩm thạch sẽ được bảo tồn để nghiên cứu.

Thế nhưng, khu mộ cổ này đã không được xúc tiến bảo tồn mà hiện nằm chung trong diện tích hơn 54 ha của Dự án Khu tái định cư An Bình, đang được Quận Ninh Kiều triển khai giải tỏa, dự kiến bắt đầu từ tháng 7 tới, kéo dài đến tháng 9-2019 hoàn thành.

Gần 200 năm mở đất và giữ đất Cần Thơ

Bia đá khu mộ cổ này cho thấy gia tộc họ Trương đã từ miền Trung vào khai phá đất phương Nam; nhà thờ tộc hiện do ông Trương Huỳnh Thắng (Mười Thắng, 72 tuổi, em bà Trương Huỳnh Tần) chăm sóc. Mộ ông Trương Văn Hiệp (1769 - 1849) nằm bên mộ 2 người vợ là bà Phan Thị Giản và bà Hoàng Thị Thiện. Gần đó là khu mộ ông Trương Văn Chất (1845 - 1920) và bà chánh thất Trần Thị Hậu (1849 - 1915); mộ bà thứ Phạm Thị Thùy (1880 - 1918) ở khu riêng. Ông Chất là con trai ông Hiệp - bà Thiện, và là ông nội của ông Mười Thắng. Về tiểu sử ông Trương Văn Chất, bia mộ ghi rõ: "Nam Kỳ. Tân An thôn. Cố phụ nguyên Chánh Bái tính Trương húy Chất chi mộ". Ở bia mộ bà Hoàng Thị Thiện ghi: "Trưởng Nam Hương Chủ Trương Văn Chất lập thạch".

Nhà báo Đăng Huỳnh viết: “Từ hai dữ kiện này cùng một số chi tiết trên các bia mộ khác, cho thấy cụ Trương Văn Chất là Chánh Bái, Hương Chủ (năm 1917 làm Hương Cả) ở thôn Tân An, tổng Định Bảo, Nam Kỳ, nước Đại Nam”.

Một văn bia ca ngợi công đức tiền nhân tại khu mộ Trương Gia. Ảnh: DUY KHÔI

Ông Trương Văn Chất có 13 người con, người thứ 10 là ông Trương Văn Khoát - cha của ông Mười Thắng - tập kết ra Bắc năm 1954, sau giải phóng về nghỉ hưu và mất tại xã An Bình. Cuốn "Lịch sử xã An Bình anh hùng" ghi nhận việc cụ Trương Văn Khoát - thủ lĩnh Thanh niên Tiền phong - đã phổ biến mệnh lệnh khởi nghĩa tại An Bình năm 1945. Đoạn khác có ghi: "Tại xã có những địa chủ khai minh hưởng ứng cuộc vận động hiến điền, như ông Mười Khoát đã hiến phần lớn đất cho chính phủ để chia lại cho nông dân, đồng thời đưa cả gia đình vào chiến khu tham gia kháng chiến".

Cũng cần nói thêm, ông Trương Văn Chất chính là ông cố ruột của Anh hùng Trần Vĩnh Kiết - tên hiện được đặt cho con đường vào khu mộ này. Dòng thời gian lịch sử mở đất và giữ đất Cần Thơ chảy liền theo năm tháng ngót hai thế kỉ.

Về mỹ thuật, theo nhà báo Đăng Huỳnh, gần chục ngôi mộ trong khu mộ họ Trương đều bề thế và có giá trị mỹ thuật cao. Tất cả khu mộ gồm vòng thành, búp sen đều bằng đá xanh, đá ong. Riêng các bia mộ được làm bằng đá xanh, cẩm thạch, khắc Hán tự tinh xảo. Đặc biệt, nhiều bình phong đặt trước phần mộ chạm khắc chim muông hoa lá rất độc đáo cùng những dòng câu đối. Những hoa văn trong toàn khu mộ là thuần Việt như sen - tùng – cúc – trúc – mai. Mỗi nhóm mộ có kiểu dáng khác nhau, rộng rãi và tất cả không có nấm mộ mà có tĩnh không theo thuyết âm - dương giao hòa.

Đặc biệt là hệ thống văn bản câu đối, văn bia ở khu mộ rất có giá trị, thể hiện ước mong tốt đẹp của người lập mộ, ca ngợi công đức của người nằm dưới mộ. Như bức bia đá xanh phía sau mộ phần cụ Trương Văn Hiệp và cụ Phan Thị Giản có câu: "Càn khôn hoằng đại đức / Nhựt nguyệt giám duy minh". Hay tại phần mộ cụ bà Hoàng Thị Thiện, bà vợ thứ của cụ Hiệp có bia đá ghi khắc bài văn tế tưởng nhớ người quá cố với hai dòng chữ: "Đại đức đẳng thiên cao / thâm tề hải nhuận" (tạm dịch: Đức lớn sánh trời cao / Ơn sâu bằng biển rộng)”.

… Thiết nghĩ, trong quá trình đô thị hóa TP Cần Thơ, những giá trị văn hóa và lịch sử gắn với thời mở cõi của tiền nhân như khu mộ cổ này, rất cần được bảo tồn. Giống như việc TP Cần Thơ đang bảo tồn các khu mộ của các cụ Thủ khoa Nghĩa, Phan Văn Trị, Lưu Hữu Phước… của hai thời kháng chiến. Được như vậy, dòng chảy của thời gian vẫn liên tục trong một thành phố Cần Thơ văn minh và hiện đại./.