Trang "Nhịp sống đồng bằng"số trước trên Báo Cần Thơ đã ghi nhận phản ứng của người dân về các đập thủy điện trên sông Mekong. Tuần này, Báo Cần Thơ phản ảnh tiếp ý kiến của nhiều chuyên gia trong và ngoài nước về tác hại với riêng ĐBSCL, từ các đập thủy điện này.
Tác động nghiêm trọng
Những ý kiến này được đưa ra tại hội thảo "Thủy điện Mekong: khoa học, chính sách và tiếng nói cộng đồng" do Trung tâm Con người và thiên nhiên (PanNature) tổ chức tại An Giang hôm 10-11. Theo PanNature, ngoài 6 đập đã được xây dựng phía thượng nguồn Mekong thuộc Trung Quốc, một đập đang xây tại Lào thì 10 đập dự kiến xây tiếp tại Lào và Campuchia sẽ tiếp tục gây ra những tác động nghiêm trọng đối với khu vực, đặc biệt là ĐBSCL nằm ở cuối nguồn sông Mekong.
 |
| Sơ đồ các đập thủy điện trên dòng chính sông Mekong. Ảnh: Michael Bukley |
Sau khi khởi công xây dựng đập thủy điện Xayaburi năm 2012, chính phủ Lào tuyên bố sẽ xây tiếp đập Don Sahong vào cuối năm nay và đang chuẩn bị cho đập Pak Beng, dự án thủy điện thứ ba trên dòng Mekong. "Quy trình ra quyết định về các đập dòng chính theo thủ tục tham vấn (thông báo, tham vấn và thỏa thuận trước - PNPCA) của Ủy hội sông Mekong đang bị các bên nghi vấn và chỉ trích. Quyết định đơn phương của Lào về việc xây dựng đập cho thấy tinh thần hợp tác theo Hiệp định Mekong đang bị lu mờ bởi lợi ích của quốc gia", Giám đốc PanNature - ông Trịnh Lê Nguyên, cho biết.
Mở đầu tham luận "Thủy điện Mekong và tác động tiềm ẩn lên môi trường, sinh kế và an ninh lương thực ĐBSCL", PGS.TS Lê Anh Tuấn, Phó giám đốc Viện Nghiên cứu Biến đổi khí hậu (Đại học Cần Thơ), cho biết năm nay ĐBSCL không có mùa nước nổi, tổn hại lớn cho ruộng đồng, sinh thái cùng sinh kế của người nghèo ở miền Tây vốn sống dựa vào mùa nước nổi. Ông Tuấn cho rằng nếu chuỗi các đập thủy điện trên sông Mekong được xây dựng tiếp thì việc tích nước cho thủy điện vào mùa khô hằng năm sẽ làm ĐBSCL khô hạn hơn và xâm nhập mặn sâu hơn.
Theo ông Tuấn, các con đập này sẽ đánh ngay vào hai trụ cột kinh tế lớn nhất vùng ĐBSCL là nông nghiệp và thủy sản. Việt Nam sẽ mất đi vai trò là nước hàng đầu trong xuất khẩu lương thực và thực phẩm trên thị trường quốc tế. Tiếp đó, người nghèo, cả ở nông thôn và thành thị, sẽ bị tổn thương nặng nhất và hiện tượng di cư sẽ diễn ra trên diện rộng. Thiệt hại do thủy điện cũng sẽ tác động dây chuyền theo hiệu ứng domino với nhiều rủi ro chưa thể dự báo trước, và vận hành thủy điện sẽ làm cho các biện pháp thích ứng với biến đổi khí hậu khó thực hiện và nảy sinh nhiều hệ lụy mới. Ngoài ra, việc xây dựng thủy điện trên sông Mekong sẽ làm suy giảm gần như vĩnh viễn và không khôi phục được phần lớn hệ sinh thái đất ngập nước và tính đa dạng sinh học ở ĐBSCL, ông Tuấn cho biết.
Chỉ riêng phù sa, theo ông Tuấn, sông Mekong xếp thứ sáu trong số 10 con sông lớn trên thế giới, với lượng phù sa đổ ra biển khoảng 160 triệu tấn/năm. "Mà ĐBSCL, nơi có gần 20 triệu người sinh sống với 4 triệu hecta đất tự nhiên, lại hình thành chủ yếu nhờ sự bồi tụ phù sa từ dòng chảy sông Mekong", ông Tuấn nói. Dẫn nghiên cứu về mô hình hồ chứa nước - đập - nhà máy thủy điện trên dòng chính sông Mekong, ông Tuấn cho biết cống xả đáy của hệ thống này chỉ có thể tải khoảng 10-20% lớp tích tụ sạn sỏi, cát thô, bùn, cát mịn… về hạ lưu.
Riêng với nguồn thủy sản ở ĐBSCL, theo một nghiên cứu của ICEM được PGS.TS Lê Anh Tuấn trích dẫn, có tới 440.000 tấn/năm (tương đương một tỉ USD/năm) bị tổn thất do hệ thống đập thủy điện này.
Theo ông Jake Bruner, Trưởng đại diện Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên quốc tế (IUCN), chính phủ Lào sắp xây tiếp đập Don Sahong công suất 260 MW trên dòng Mekong cách biên giới Campuchia chỉ 2 km. Trong khi đó có rất nhiều chuyên gia độc lập đã kết luận rằng đập này có thể gây ra tác động nghiêm trọng đối với nguồn cá di cư. "Đối với Việt Nam, giảm sản lượng cá con sẽ đe dọa ngành xuất khẩu cá da trơn có giá trị nhiều tỉ đô la Mỹ vì loài cá này phụ thuộc nguồn thức ăn là cá trắng di cư", ông Jake Bruner nhấn mạnh.
Ngày mai sẽ ra sao?
Đại diện Tổ chức Sông ngòi Quốc tế (IR), bà Ame Trandem, đặt vấn đề "Tại sao khoa học và chính sách lại thất bại?" và cho biết vì tất cả các đập đã, đang và sắp xây dựng tại Trung Quốc, Lào hoàn toàn không có báo cáo tham vấn trước với Ủy hội sông Mekong và cộng đồng dân cư Mekong cũng hoàn toàn thiếu thông tin.
 |
| Hình ảnh nông dân Đồng Tháp mưu sinh trong mùa lũ năm 2011 không còn vì năm nay không có mùa nước nổi. |
"Đập Xayaburi đã xây dựng được 40% nhưng chưa có báo cáo tham vấn. Giờ đây chính phủ Lào đã quyết định bắt đầu xây tiếp đập Don Sahong vào cuối tháng 11 này cũng theo kịch bản đó", bà Ame Trandem nói. Bà Ame cho biết có hơn 100 loài cá sông Mekong di cư qua vị trí xây đập Don Sahong trong khi một công ty Malaysia thi công công trình này thừa nhận chưa biết là giải pháp vừa xây dựng vừa tìm cách giảm thiệt hại cá di cư theo kiểu "cầu thang cá" sẽ hiệu quả ra sao.
"Ai sẽ đền bù thiệt hại và ai sẽ chịu trách nhiệm cho những thiệt hại này?" bà Ame hỏi và khẳng định: "Sẽ có khoảng 40 triệu người bị ảnh hưởng từ những con đập này trên dòng chính sông Mekong".
Trả lời câu hỏi "Vậy tại sao những dự án đầy rủi ro này lại được phê duyệt?", ông Jake Bruner của IUCN cho rằng, xuất phát từ bản chất của Hiệp định Hợp tác phát triển bền vững lưu vực sông Mekong, được các nước Campuchia, Lào, Thái Lan và Việt Nam ký kết năm 1995 (Trung Quốc không tham gia).
Theo hiệp định này, 4 quốc gia phải cân nhắc kỹ về các quyết định sử dụng nguồn nước trong lãnh thổ của mình. "Tuy nhiên, những diễn biến gần đây cho thấy giá trị của hiệp định là hạn chế trong việc đáp ứng những thách thức mới, đặc biệt là với tốc độ phát triển thủy điện chóng mặt như hiện nay", theo ông Jake Bruner.
Các điều khoản trong Hiệp định Mekong hướng đến các dự án có thể gây ảnh hưởng lớn xuyên biên giới, như các dự án thủy điện, song lại không rõ ràng và thiếu ràng buộc về pháp lý. Thủ tục thông báo, tham vấn và thỏa thuận trước (PNPCA) không nằm trong nội dung chính của Hiệp định, thậm chí không phải là một quy định, và trên thực tế "chỉ mang tính tự nguyện".
Ông Jake Bruner nhấn mạnh: "Như vậy, trên thực tế khi một quốc gia tin rằng một dự án sẽ đe dọa các lợi ích sống còn của mình thì điều tốt nhất mà Hiệp định Mekong có thể mang lại cho họ chỉ là "đồng thuận với sự bất đồng"".
Trong khi đó, bà Premrudee Daorung, đồng giám đốc Quỹ Phục hồi sinh thái (TERRA), cảnh báo rằng Trung Quốc "đang có kế hoạch xây tiếp cho đủ 15 đập thủy điện trên thượng nguồn sông Mekong!". Bà Premrudee Daorung còn chia sẻ về bài học phát triển thủy điện và các chiến dịch vận động kiên trì của người dân Thái Lan để phản đối hoạt động của đập Pak Mun ở Đông bắc Thái Lan và họ đã thành công. Giờ đây, mỗi năm, chính phủ Thái Lan phải mở cửa đập này một lần để xả phù sa và thủy sản về hạ lưu theo đúng thỏa thuận với người dân.
Bà Premrudee Daorung cũng cho biết người dân Thái Lan đang kiện lên tòa hành chính Thái Lan đối với đập Xayaburi của Lào vì Lào sẽ bán điện cho Thái Lan từ con đập này. "Quan trọng là cộng đồng người dân có được thông tin bị ảnh hưởng để phản đối và chính quyền thì không muốn xảy ra những chuyện này", bà Premrudee Daorung nhấn mạnh như vậy và nói tiếp: "Tôi tin những phong trào chống lại các đập thủy điện như vậy sẽ ngày càng mạnh hơn".
Phải sát cánh ngăn chặn thảm họa
Trao đổi với chúng tôi về hội thảo này, ông Võ Thành Thống, Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, cho biết: "Ý kiến của các chuyên gia là xác đáng, nhất là trong hoàn cảnh không thể tránh khỏi của biến đổi khí hậu, nước biển dâng - càng làm cho thảm họa thêm trầm trọng.
Tôi nghĩ, chính phủ các nước đã và dự định xây dựng tiếp hệ thống thủy điện trên sông Mekong, cần có trách nhiệm nghiêm túc và công bằng lợi ích giữa các nước có cùng quyền lợi liên quan đến dòng sông này.
Tôi tin tưởng giới khoa học, các chuyên gia môi trường sẽ sát cánh cùng chúng tôi trong cuộc đấu tranh ngăn chặn thảm họa này vì lợi ích và công bằng cho người dân ĐBSCL và cũng để bảo vệ môi trường tự nhiên, bảo đảm an ninh lương thực, nguồn cung thủy sản… cho thế giới".
http://baocantho.com.vn/?mod=detnews&catid=63&p=0&id=171727
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét