Bài học làm báo

70 năm Báo Quân khu 9 ra số đầu tiên (10/01/1947 – 10/01/2017)

Được làm việc tại Báo Quân khu 9 từ năm 1985 tới năm 1996, nhiều bài học đã giúp tôi trưởng thành hơn. Giờ vào tuổi 60, xin kể lại vài kỷ niệm đáng nhớ…

* Học nghề

Chuyển từ lính pháo binh sang Báo Quân khu 9 từ năm 1985, tới giờ, tôi học nghề báo từ nhiều nguồn: những bài báo của mình đã được biên tập, những bài báo hay của đồng nghiệp, những khóa đào tạo chính qui, và những bài học từ cuộc sống.

Năm 1985, nước nhà đang còn chiến tranh ở biên giới phía Bắc và biên giới Tây Nam. Tháng 7 năm ấy, tôi được cơ quan gửi dự lớp thông tín viên Báo Quân đội nhân dân. Đại tá Phạm Phú Bằng, tức nhà báo Phạm Hồng - trưởng phòng Văn hóa văn nghệ báo Quân đội nhân dân - không giảng nhiều về lý thuyết, chỉ yêu cầu tôi đọc và có nhận xét về mỗi số báo ra hằng ngày. Ông chia sẻ ý kiến sau khi lắng nghe tôi nhận xét về một bản tin, tấm ảnh hoặc một bài phóng sự. Ông nói: “Để khi tác nghiệp, anh có thể tìm ra cách thể hiện của riêng mình”.

Đợt đó, đi thực tế một tuần lễ tại biên giới tỉnh Hà Giang, tôi viết phóng sự “Gửi về đồng đội phía Nam” đăng báo Quân đội nhân dân. Cái “riêng” tôi tải được trong bài báo này là thông điệp về sự khác nhau và giống nhau giữa cuộc chiến của quân dân ta ở địa đầu phương Bắc và cuộc chiến của quân tình nguyện Việt Nam chống quân diệt chủng Pôn Pốt ở Campuchia. 

Năm 1986, Báo Quân khu 9 cho đi học tiếp khóa đào tạo phóng viên quân đội. Chúng tôi lại được thầy Phạm Hồng giảng dạy nhiều giờ. Vào giữa năm 1987, tôi đi thực tế nửa tháng trên biên giới Chi Ma, tỉnh Lạng Sơn với hành trang là lời nhắn gởi của thầy Phạm Hồng: “Nghề báo, nên hỏi mười để viết một”.

Mặt trận Lạng Sơn hoàn toàn khác mặt trận Hà Giang đầy lửa đạn; ở đây bộ đội ta phải đối mặt với một cuộc chiến tranh tâm lý. Ngày ngày, loa phóng thanh từ bên kia biên giới ra rả những chương trình phát thanh “hậu phương quân đội” chĩa vào các điểm tựa của bộ đội ta. Một giọng nữ xưng tên Ngọc Ánh, lúc nào cũng ngọt ngào, “Các đồng hương Bắc Ninh thân mến”, trong khi có những trung đội của ta, cả năm trời chưa ai về phép vì phải bám trụ ngày đêm trên từng điểm cao biên giới. Chưa kể, hàng tuần có những chiếc máy bay nhỏ không người lái bay lòng vòng trên các điểm chốt để thả những “túi quà” tỉ như những chiếc khăn tay vẽ lã lướt hình các cô gái Trung Hoa.

Chuyến này, tôi đã “hỏi” đầy một cuốn sổ tay và mấy cuộn phim để hoàn thành bài phóng sự đăng hai kỳ trên báo Quân đội nhân dân: “Ở hướng Chi Ma”.        

* Tai nạn nghề nghiệp

Lần đầu tôi bị kỷ luật khiển trách là vào tháng 10-1989, sau khi phát hành báo Quân khu số đặc biệt nhân dịp rút quân tình nguyện Việt Nam về nước sau 10 năm giúp bạn Campuchia. Trước đó ở Mặt trận 979, nhờ một đồng nghiệp Campuchia phiên dịch, tôi đã phỏng vấn ghi âm với Đại tướng Bu-Thoong, lúc đó là ủy viên Bộ Chính trị Đảng Nhân dân Campuchia, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội cách mạng Campuchia. Nội dung bài báo được cấp trên ở Hà Nội nhận xét là nêu vấn đề nhạy cảm về thời sự lúc bấy giờ, vì có ba câu hỏi và trả lời “nóng” như sau:

- Liệu quân Pôn Pốt có thể gây ra nội chiến không sau khi quân tình nguyện Việt Nam đã rút hết?

- Nội chiến lớn thì không thể xảy ra. Chúng chỉ có thể đánh lẻ tẻ, như phục kích, gài mìn, gây chiến tranh tâm lý ở nội địa. Ở biên giới thì chúng mở hành lang, đánh điểm tựa như hiện nay. Cũng có điểm tựa bị đánh chiếm, nhưng bộ đội chúng tôi đánh lấy lại được, không để mất.

- Thế còn lòng dân, họ có còn sợ quân Pôn Pốt không?

- Dân ở những nơi hẻo lánh thì còn sợ. Ví dụ chúng có ập vào nhà giữa đêm thì họ sợ. Nó xin gạo, xin bò-hóc, họ có thể cho gạo, cho bò-hóc, nhưng sau đó họ tìm cách đánh lại hoặc tố giác với chính quyền. Chớ còn dân ở các phum xã khác thì không sợ vì họ đã thấy được thế và lực của mình hiện nay. Mấy trận vừa rồi ở Bần-tia Miên-chây, Xiêm Riệp đã chứng tỏ điều đó, quần chúng đã cùng với bộ đội của mình bắt sống hơn 70 tên địch. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn luôn luôn đề phòng, có kế hoạch sẵn sàng đánh thắng mọi âm mưu của địch.

- Hiện nay bộ đội Campuchia có còn thích ông Hoàng Xihanuc trở về lãnh đạo Campuchia hay không?

- Qua mấy lần ông Hoàng thể hiện cái tính lắt léo sấp ngửa của mình thì nay họ không còn tin ông ta nữa. Nhưng Chính phủ Campuchia vẫn kiên trì chủ trương hòa hợp dân tộc để xây dựng lại đất nước.        

Lần thứ hai, vào năm 1992, tôi bị kỉ luật cảnh cáo vì đã “viết báo để lộ bí mật quốc phòng”. Đó là bài “Nhìn lại cuộc diễn tập phòng chống biểu tình gây rối, bạo loạn ở TP. Cần Thơ” đăng báo Quân khu 9 số 343 tháng 7-1992. Bài báo ra đời sau chuyến công tác tháp tùng cùng thủ trưởng Cục Chính trị Quân khu đi tham quan diễn tập. Kiểm điểm rút kinh nghiệm, tôi thấy mình bị kỉ luật vậy là xứng đáng. Viết cái gì mà như là tường trình lại toàn bộ “bí quyết” của cuộc diễn tập – chuyện mà khi đó, chưa thấy tờ báo nào ở trong nước đả động tới!

Bây giờ, mỗi lần viết báo, dù chỉ là một cái tin ngắn, tôi vẫn luôn tự nhủ: “Viết cái gì? Viết cho ai? Viết như thế nào?”, để tác phẩm báo chí của mình luôn góp phần làm cho cuộc sống tốt đẹp hơn.  

                  

Mẹ lên Sư đoàn 477 – QK7 thăm con nhân ngày nhận quân hàm

Binh nhì (22-12-1976). Ảnh Tuyên huấn F477

                         

Tác giả (trái) trước khi xuống tàu HQ 501 tại cảng Compong-Som theo chân Binh đoàn 99 Quân tình nguyện Việt Nam rút quân về nước vào sáng ngày 29-4-1987.  (Ảnh: LÊ TRỌNG NGHĨA).

Tác giả đang phỏng vấn Thượng tướng Trần Văn Trà tại Quân khu 9 năm 1992.  (Ảnh: ĐỖ CHÍ THIÊN).

Tại Hội nghị TTV-CTV Báo Quân khu 9 ngày 21-6-1992.

(Ảnh: LÊ TRỌNG NGHĨA).

“Nhà báo khi đó như người lính chiến”

Những năm từ 1985 đến 1989, cán bộ - phóng viên Báo Quân khu 9 làm việc trong hoàn cảnh Quân Tình nguyện Việt Nam tiếp tục giúp bạn Campuchia chiến đấu chống quân diệt chủng Pôn-pốt và xây dựng chính quyền cách mạng, tại Mặt trận 979.

Cả cơ quan Báo Quân khu lúc đó chỉ có một máy đánh chữ và hai máy chụp ảnh; cuộc sống rất khó khăn và hầu hết mọi người đều sống trong doanh trại thuộc Cục Chính trị Quân khu. Thế nhưng khi có yêu cầu từ Ban Biên tập là anh em sẵn sàng “lên đường tác chiến”; mà thường là quá giang xe của các đơn vị thuộc Cục Chính trị hoặc Bộ Tham mưu Quân khu.

Đi các đơn vị, địa phương ở ĐBSCL thì thường chỉ đi vài bữa về là có tin, bài, ảnh. Nhưng đi Mặt trận 979 thì có khi cả tháng. Sang tới BTL Mặt trận đóng ở ngoại ô Phnôm Pênh rồi theo xe các đơn vị đi tiếp ra biên giới Campuchia – Thái Lan, nơi bộ đội ta và bạn thường xuyên phải đánh nhau với quân Pôn-pốt dọc núi rừng biên giới.

Những chiến dịch mùa khô 83-84, 84-85 gian khổ ác liệt nhứt đã tạo ra chiến thắng quyết định cho toàn mặt trận, dẫn tới đợt rút quân tình nguyện về nước lần cuối vào năm 1989. Nhiều hoạt động sống, chiến đấu và giúp bạn ở Mặt trận 979 của bộ đội ta dạo đó đã được phóng viên Báo Quân khu 9 và cả cộng tác viên ở các đơn vị, phản ảnh khá kịp thời trên Báo Quân khu 9, Báo Quân đội nhân dân và được Chương trình Phát thanh quân đội (Đài Tiếng nói Việt Nam) trích đọc.

Vậy mà chẳng nghe ai than khó, than khổ. Nhà báo khi đó cứ như là người lính chiến vậy.